عوامل استرس زا به عنوان عوامل پنهان در بروز خسارات آبزی پروری (بخش سوم)

برگرفته از مقاله: فاکتورهای فیزیکوشیمیائی آب و فیزیولوژی استرس اکسیداتیو در ماهی

نوشته: Soumya V.Menon و همکاران (2023)

ترجمه: علی قوام پور

استرس غیر زیستی (Abiotic stress)، استرس اکسیداتیو و سلامت آبزیان

استرس غیر زیستی به اثرات منفی عوامل فیزیکی و شیمیایی محیط بر موجودات آبزی گفته می شود. در تکثیر و پرورش آبزیان، استرس غیرزیستی اثرات قابل توجهی بر سلامت، بقا و رشد آبزیان پرورشی و همچنین بر بهره وری و پایداری صنعت آبزی پروری دارد. برخی از رایج ترین عوامل استرس غیرزیستی در آبزی پروری شامل دمای آب، شوری، pH، DO (اکسیژن غیر محلول) و غیره می باشند. مشاهده شده است که دمای آب، آلودگی (شیمیائی، صنعتی و کشاورزی)، شوری، PH و نور محیط بر فیزیولوژی استرس اکسیداتیو تأثیر گذار هستند. بنابراین، چنین عواملی در مدیریت پرورش آبزیان نیازمند توجه ویژه ای می باشند. تأثیر شدت نور و دوره نوری بر رفتار، فیزیولوژی و سلامت آبزیان اثبات شده است. همچنین مشاهده شد که رنگ مخزن بر فیزیولوژی و الگوی استرس در فیل ماهی تأثیر گذار است. تغذیه ماهی، ریتم شبانه روزی، رفتار غذایی، متابولیسم، تولید مثل و رشد ماهی می تواند تحت تاثیر شدت نور قرار گیرد. در برخی از ماهی ها، نور شدید می تواند باعث تحریک(مسمومیت) نوری، استرس اکسیداتیو، آسیب سلولی و رشد ماهی شود، در حالی که نور خیلی کم ممکن است رشد را با اختلال در تغذیه و متابولیسم کند نماید. میزان نور، ریتم شبانه روزی آبزی و از این طریق، هضم و متابولیسم را تنظیم می کند. از این رو، شدت نور بهینه، در سیستم های آبزی پروری برای سلامت آبزیان ضروری است. سیستم های آبزی پروری به میزان مناسب و کافی نور برای حفظ سلامت و حداکثر عملکرد تولید آبزی پرورشی نیازمند می باشند.

علاوه بر عوامل محیطی، شیوع بیماری، انباشت مواد دفعی و وجود شکارچیان نیز می تواند باعث بروز استرس در آبزیان پرورشی شده و بر سلامت جمعیت آبزیان تأثیر منفی داشته باشد. در نتیجه، حفظ کیفیت آب، دما و سایر متغیرهای محیطی در محدوده مطلوب در آبزی پروری، استرس غیرزیستی را کاهش می دهد. این موضوع در گرو مدیریت مناسب آب، هوادهی، پایش کیفی پارامترهای آب و کنترل بیماری ها برای جلوگیری از بروز و شیوع آن ها است.

کاهش استرس در آبزیان پرورشی، تولید، رشد و بقا را بهبود بخشیده و موجب پایداری صنعت آبزی پروری خواهد شد. به عنوان مثال، در حالی که اکثر ماهی ها pH خنثی را ترجیح می دهند، اما pH مناسب برای آن ها در بازه 6 تا 8.5 است. همچنین دمای مناسب و مطلوب برای اغلب گونه های ماهی بین 15 تا 25 درجه سانتیگراد تعیین شده است. بسیاری از ماهی ها حداقل به 5 میلی گرم در لیتر اکسیژن محلول در آب نیاز دارند. با این حال، میزان بهینه اکسیژن در آب، 7 میلی گرم در لیتر است. از آنجایی که آب گرمتر اکسیژن محلول کمتری را در خود نگه می دارد، دمای آب بر میزان اکسیژن مورد نیاز نیز مؤثر است. پارامترهای آب می بایست به صورت دوره ای پایش شده و بر اساس گونه آبزی هدف در سطوح مناسب حفظ شوند تا از مخاطرات قابل ملاحظه بهداشتی و خسارات اقتصادی برای آبزی پروری تجاری پرهیز گردد.

مقیاس اقتصادی و موقعیت مزارع پرورش آبزیان در کشور هند، همچنین گونه آبزی پرورشی و دلایل مرتبط با بروز خسارت، محاسبه خسارات اقتصادی وارده به این صنعت را دشوار می سازد. در واقع موفقیت تجاری این صنعت می تواند تحت تأثیر شیوع بیماری، شرایط محیطی و تغییر در وضعیت تقاضای بازار قرار گیرد. سرمایه گذاری در تجارت آبزیان می تواند با ایجاد تنوع در سبد سرمایه موجب افزایش تقاضا برای آبزیان و غذاهای دریائی گردد.

نقش فناوری (تکنولوژی) در صنعت پرورش آبزیان به عنوان منبع برجسته پیشران این صنعت، غیر قابل انکار بوده است. این موضوع، امکانات خاصی را پدید آورده و پایداری اکولوژیکی را تا حد زیادی افزایش داده است. با این حال، درک اهمیت عوامل محیطی بر زیست شناسی استرس اکسیداتیو در موجودات آبزی در سطح سلولی، حائز اهمیت فراوانی است. این مسئله در جهت دهی به تحقیقات آینده در این حوزه دارای ارزش بسیاری است.

آیا صحنه پیوسته به جاست؟

ابتدای هفته جاری درخواست بازنشستگی خودم رو (برای بار سوم ولی اینبار خیلی جدی تر) به امور اداری اعلام کردم. به این ترتیب باید خودم رو برای حدود 6 ماه دیگه و شروع یک دوره جدید آماده کنم. راستش از زمان اعلام درخواست بازنشستگی تا الان، ذهنم رو خیلی درگیر کردم نه برای اینکه بعدش چه اتفاقی میفته بلکه بیشتر به این موضوع فکر می کنم که قراره کدام "کارهای نکرده" رو در دوره ای که از کار فارغ خواهم بود، انجام بدم؟ یادم اومد به شعری که یکی از همکارانم در زمان بازنشستگی برای ما که تازه استخدام شده بودیم در سررسید نوشت:

زندگی صحنه یکتای هنرمندی ماست/ هرکسی نغمه خود خواند و از صحنه رود.... و باقی ماجرا

ولی امروز صبح زود خاطره ای مربوط به دوره نوجوانی، بسیار گذرا به یادم اومد که هم قدری تلخ و هم در جای خودش عبرت آموز بود. به همین خاطر تصمیم گرفتم به سنت وبلاگ نویسی، به صورت دلنوشته در آبزیستان (که انشاالله بعد از بازنشستگی باید بیشتر باهاش وقت بگذرونم) اون رو بنویسم (تا به قول امروزیا، بماند به یادگار)...

این خاطره مربوط به شب امتحان پایان سال درس جغرافیا، و زمانیه که من کلاس دوم راهنمائی بودم. اون وقتا در سال دوم راهنمائی، درس جغرافی داشتیم و امتحانش هم در اون سال، آخرین امتحان افتاده بود. برادرم آرش امتحانات نهایی خودش مربوط به سال سوم راهنمائی رو یک روز قبل از آخرین امتحان ما (جغرافی) تموم کرده بود و فارغ البال اومده بود خونه و چون علاقه زیادی به ورزش به خصوص فوتبال داشت، هوس کرده بود همون توی خونه و از قضا (و از سر بدجنسی) در همون اتاق "دوتا جفتک چهار کش" محل درس خوندن من، پا به توپ بشه و گاه گداری هم شوتی به در و دیوار بزنه تا من (که تا فردای اون روز، مأموریتی بجز خوندن درس جغرافیا نداشتم) رو کلافه و البته اذیت کنه و میل به بازی و رها کردن اون درس لعنتی رو در دلم بیدار و بیدارتر کنه.

اما من که به ظاهر هوش و حواسم فقط متوجه درس (و دلم پر آشوب) بود دائم با خودم زمزمه می کردم که " عیبی نداره علی، بذار اسبش رو بتازونه. تو هم فردا که امتحانت رو دادی و آزاد شدی نوبتت می رسه. فردا تو هم پا به توپ می شی. بذار فردا بیاد، فردا...".

خلاصه با هر مصیبتی بود اون شب رو به صبح رسوندم و با عجله رفتم سر جلسه و با شتاب، نمی دونم چطوری و با چه کیفیتی، امتحان رو دادم و فقط یادم هست منتظر هیچکدوم از همکلاسی هام نموندم تا جواب ها رو باهاشون چک کنم (چون به نظرم میومد هیچکس نمی دونه چه "کار نکرده" ای رو زمین گذاشته ام) و به سرعت خودم رو به خونه  و البته به توپی رسوندم که فکر می کردم حالا پاهام  بی صبرانه منتظر نوازشش هستند. آرش هنوز خواب بود. توپ رو برداشتم و بردم توی همون اتاقی که روز قبلش شکنجه گاهم شده بود. ولی صحنه اتاق خیلی بی روح بود. دیگه هیچ شباهتی با روز قبل نداشت. آخه روز قبلش، اتفاقی افتاده بود که حالا دیگه تکرارش نه ممکن بود و نه  لطفی داشت. اون حال و هوایی که من داشتم رو آرش همون روز قبل، تجربه کرده و ازش گذشته بود. حالا من بیش از روز قبل احساس شکست می کردم و به خودم می گفتم " ای کاش این آزادی رو همون وقتی می داشتم که زمانش بود" و حالا صحنه برای اتفاقات روز جدید چیده شده بود و دیگه نه من و نه آرش، بازیگران صحنه روز پیش نبودیم.....

امروز صبح، بعد از مرور این خاطره، به خودم گفتم، شاید صحنه ای که امروز برای ایفای نقش در اون، کلی تمرین می کنی، فردا دیگه برای نمایش دیگری مهیا شده باشه و تو هم باید متناسب با اون، بسیاری از دیالوگ های خودت رو دور بریزی و برای نقش جدیدتری مهیا بشی. شاید لازم باشه تا رسیدن اون روز و زمان ایفای نقش جدید، به هیچ نقشی فکر نکنی (و چه بسا اصلا کارگردان برای نمایش شش ماه بعد نقشی برات در نظر نگرفته باشه).

با این اوصاف، فکر کنم برای اون موقع، نمایش به هر نام و نقش من هر چیز، عاقلانه ترین کار، فکر کردن به این باشه که چطور همیشه ایفاگر هر نقشی به بهترین وجه ممکن باشم. در واقع با خودم مرور کنم ببینم برای خودم و رشد شخصیت فردی خودم چه کم گذاشته ام تا بتونم تا جایی که امکان داره اون ها رو جبران کنم. چند قفسه کتابِ مشتاق خوانده شدن، جاهای متعددی تشنه دیده شدن و البته خودم، بیقرار توجه بیشتر...

عوامل استرس زا به عنوان عوامل پنهان در بروز خسارات آبزی پروری (قسمت دوم)

فیزیولوژی استرس اکسیداتیو در آبزیان

اساس ژنتیک و ارتباطات محیطی در زمینه استرس های اکسیداتیو در آبزیان را می توان با استفاده از نشانگرهای زیست شناسی مولکولی کشف نمود. استرس اکسیداتیو موجب بروز خسارت به سلامت آبزیان و آسیب به صنعت آبزی پروری و شیلات می گردد. بیان ژنی در طول تجربه استرس اکسیداتیو می تواند دلیل و به دنبال آن نحوه برطرف نمودن و درمان آن را مشخص نماید. ترانس کریپتومیکس، پروتئومیکس و ژنوم، ژن های دخیل در استرس اکسیداتیو و مسیر پاسخ به آن ها را مشخص کرده و از این طریق مدیریت آن ها را امکان پذیر می سازد.

به عنوان مثال می توان از مهار رادیکال های آزاد توسط بیان ژنی تحت کنترل Nrf2، تری پپتید گلوتاتیون (GSH) و سایر آنزیم های مرتبط با آن در حذف رادیکال های آزاد اکسیژنی و سایر سموم، خنثی سازی رادیکال های اکسیژنی و جلوگیری از تخریب اکسیداتیو سلولی توسط خانواده آنتی اکسیدان های گلوتاتیون پراکسیداز(GPx)، پیشگیری از آسیب های سلولی توسط رادیکال های آزاد اکسیژنی و سایر مواد شیمیائی فعال شده (Reactive) توسط پروتئین های تیوردوکسین (Trx)، نقش پروتئین انطباقی (Adaptive) 3-3-14 در تنظیم مسیرهای پیام رسانی سلولی از جمله پاسخ به استرس های اکسیداتیو و ژن PINK1 که در گورخرماهی (Zebrafish) که با آسیب شناسی مربوط به استرس اکسیداتیو در ارتباط است نام برد.

استرس اکسیداتیو در طول عمر آبزیان عاملی اساسی به شمار می رود. این استرس زمانی روی می دهد که بین میزان تولید رادیکال های آزاد اکسیژن، تجمع این رادیکال ها و توانائی آبزی در مقابله با آسیب های وارده از طریق دفاع آنتی اکسیدانی عدم تعادل اتفاق بیفتد. مطالعه استرس اکسیداتیو در آبزیان از این نظر اهمیت دارد که می تواند سرنخ هایی در مورد علل و اثرات استرس اکسیداتیو در اکوسیستم های آبی و چگونگی سازگاری آبزیان با آن ارائه دهد.

استرس اکسیداتیو می تواند عملکرد آنزیم های دخیل در زنجیره تنفسی را تغییر داده و تولید انرژی را کاهش دهد. همچنین می تواند بیان ژن های متابولیسم گلوکز را دچار تغییر نموده و به دنبال آن، تولید و ذخیره انرژی را مختل سازد. استرس اکسیداتیو بیان ژن آبزیان را در زمینه متابولیسم انرژی، بلوغ، تولید مثل، آنزیم های ایمنی و تولید آنتی اکسیدان ها و سایر پروتئین های دفاعی سلولی تغییر می دهد. اگر سطح استرس اکسیداتیو بالا رود، DNA، پروتئین ها و لیپیدها ممکن است آسیب دیده و این آسیب دیدگی منجر به اختلال در عملکرد سلولی و یا حتی مرگ آبزی گردد. تغییر مبتنی بر استرس اکسیداتیو در بیان ژنی مرتبط با متابولیسم گلوکز، متابولیسم اسیدهای چرب و چرخه اسید سیتریک می‌تواند منجر به تغییر در بالانس انرژی در آبزی شودو این موضوع می تواند اثرات زیانباری بر رشد، تولید مثل و بقای موجود داشته باشد. به همین دلیل درک فیزیولوژی پیچیده استرس اکسیداتیو و رابطه آن با بیان ژن در آبزی پروری از اهمیت بالایی برخوردار است.

مبانی هوادهی در استخرهای پرورش میگو

مقاله ای که لینک دانلود آن را ذیل همین مطلب ملاحظه میفرمائید، جنبه های فنی و کاربردی هوادهی در استخرهای پرورش میگو را مورد بررسی قرار داده است. این مقاله در سال 1399 در نشریه ترویجی میگو و سخت پوستان چاپ و منتشر گردیده و امیدوارم مورد توجه و استفاده علاقمندان واقع شود.

 

لینک دانلود

پرورش میگو در بستر توسعه (پادکست)

چند سال قبل ، وقتی افتخار حضور در پژوهشکده میگو (به عنوان مأمور به خدمت) رو داشتم، بنیاد برکت اقدام به تهیه مجموعه ای از ارائه های فنی در زمینه کسب و کارهای مختلف (از جمله پرورش میگو) نمود. یکی از این ارائه ها با عنوان پرورش میگو در بستر توسعه توسط حقیر تهیه شد که امروز وقتی فایل های لپ تاپ رو دسته بندی می کردم به اون برخوردم و تصمیم گرفتم به عنوان پادکست در وبلاگ منتشر کنم. مدت زمان پادکست 20 دقیقه و در فرمت MP4 ارائه شده. امیدوارم مورد توجه بازدیدکنندگان وبلاگ واقع بشه. البته علاقمندان می تونن پادکست های دیگر رو هم در بخش مولتی مدیای وبلاگ دانلود گرده و استفاده کنند.

 

لینک دانلود

تاریخ شفاهی شیلات، کتاب اول: آبزی پروری

آبزی پروری در کشور ایران، تاکنون فرازونشیب های متعددی را پشت سر گذاشته است. شاید حجم این تحولات، آن هم در بازه زمانی نسبتا کوتاه (در مقایسه با شرق آسیا و آمریکاری لاتین)، این صنعت را در بسیاری جنبه ها صاحب تجارب بسیار نموده و از این حیث بتوان مقصد پیش رو را با پختگی بیشتری ترسیم نمود. اما به منظور بررسی بیشتر مسیر طی شده در این صنعت با هدف عدم نکرار خطاهای پیشین، تکیه و تأکید بر نقاط قوت و ارج نهادن به تلاش های صورت گرفته توسط پیشکسوتان این حوزه، تاکنون نسبت به تجمیع اسناد مکتوب و یا شفاهی موجود غفلتی عجیب صورت گرفته که شاید بدون اغراق می توان گفت، موجب فراموشی و یا از دست رفتن برخی منابع ذیقیمت در این خصوص شده است. اما به تازگی، اندیشکده توسعه پایدار آبزیان، این مهم را به نحو مناسبی به فعلیت رسانده و در قالب تاریخ شفاهی آبزی پروری به رشته تحریر در آورده است. این کتاب، به بازگویی وقایع و تصمیم های اتخاذ شده در حوزه آبزی پروری از دهه ۱۳۶۰ تا کنون توسط برخی از دست اندرکاران ارشد شیلاتی اختصاص پیدا کرده و با استفاده از تصاویر، تحولات و رویدادهای صنعت آبزی پروری کشور را بازگو نموده است. 

شما بازدید کننده محترم وبلاگ آبزیستان نیز می توانید این کتاب الکترونیکی را از لینک ذیل دانلود نمائید.

لینک دانلود

از مشارکت تا حکمرانی (کتاب الکترونیک)

مطالعه این جزوه را به همه عزیزانی که به موضوع حکمرانی صنعت شیلات بها می‌دهند و دغدغه حدود و مکانیسم مشارکت در حکمرانی را دارند، توصیه می‌کنیم. هر چند این جزوه برای ماهیگیری خرد در آبهای داخلی تهیه شده است ، اما حاوی آموزه های بسیار ارزشمندی برای صنعت بوده و دغدغه مندان را در نیفتادن در دام افراط و تفریط مشارکت یاری خواهد رسانید.

لینک دانلود

آبزی پروری خرد معیشتی

فایلی که لینک دانلود آن در ذیل همین مطلب قرار داده شده، اردیبهشت ماه 1403 طی مراسم همایش آبزی پروری خرد معیشتی در بندر خورشهاب منطقه تنگستان در استان بوشهر ارائه گردیده است (لینک خبر) . آبزی پروری خرد معیشتی، از چندسال قبل در جهان مورد توجه دست اندرکاران و تصمیم گیران حوزه اقتصاد شیلاتی قرار گرفته است. در این زمینه لازم است توجه بخش دولتی و سایر نهادهای تأثیرگذار در زمینه عمران و امور اقتصادی سواحل در کشور ایران نیز بیش از پیش به این حوزه معطوف گردد. زیرا همانگونه که در فایل ارائه نیز ملاحظه می کنید، کشورهای زیادی در این خصوص " هفت شهر عشق  را" گشته اند حال آنکه ما همچنان " اندر خم یک کوچه ایم". 

لینک دانلود

آشنایی با سامانه های نوزادگاهی در میگو

سامانه های نوزادگاهی در صنعت پرورش میگو در سال های اخیر از اهمیت و توجه بالایی در زمینه ایمنی زیستی، افزایش تعداد دوره های پرورش، کاهش زمان هر دوره پرورش در استخر و مدیریت تولید برخوردار گردیده اند. طراحی و اجرای مناسب این سامانه ها در مناطق مختلف جهان امکان بهره وری از سطح زیر کشت را به نحو مطلوبی فراهم نموده و موجب تولید میگوهای سالم، هم سایز و دارای پتانسیل بالا را برای ورود به استخرهای پرورش فراهم نموده اند.

فایل پی دی اف حاضر (لینک ذیل)، به طور مختصر به معرفی این سامانه ها پرداخته است و می تواند در آشنائی علاقمندان به تکثیر و پرورش میگو با این حوزه نقش داشته باشد. امیدوارم مورد توجه بازدید کنندگان واقع شود.

لینک دانلود

عوامل استرس زا به عنوان عوامل پنهان در بروز خسارات آبزی پروری (قسمت اول)

برگرفته از مقاله: فاکتورهای فیزیکوشیمیائی آب و فیزیولوژی استرس اکسیداتیو در ماهی

نوشته: Soumya V.Menon و همکاران (2023)

ترجمه: علی قوام پور

آبزی پروری به عوامل متعدد غیرزیستی و زیستی وابسته است که ممکن است به تنهایی یا به صورت ترکیبی در کنترل فیزیولوژی آبزی ایفای نقش می نمایند. این عوامل ممکن است در نهایت منجر به ایجاد استرس (از نوع اکسیداتیو) در آبزیان پرورشی شوند که خود می تواند در رشد و تولید نامناسب در تولید بروز نماید. وقتی چنین عواملی با بیماری(ها) به عنوان علت یا معلول ترکیب شوند، فیزیولوژی آبزیان را به شدت مختل می کنند. بیماری های باکتریایی و ویروسی می‌توانند خسارات زیادی را در تکثیر و پرورش آبزیان ایجاد کنند که ممکن است بسته به گونه، زیستگاه و نوع بیماری متفاوت باشد و این موضوع ارزیابی دقیق خسارت و تلفات را دشوار می‌ سازد. با این وجود، بیماری های باکتریایی و ویروسی می توانند موجب از بین رفتن جمعیت آبزیان و ایجاد لطمات جبران ناپذیر به زیر بخش شیلات شوند. این تلفات می تواند موجب افت بهره وری، تولید و عواید اقتصادی گردد. بنابراین، آبزی پروری کم و بیش متکی بر میکروبیولوژی ماهی است که میکروارگانیسم های موجود هم در محیط وحشی و هم محیط پرورش آبزیان را مورد مطالعه قرار می دهد. لازم به ذکر است که آلودگی و نحوه عملکرد عوامل بیماری زا در آبزیان بیشتر بر اساس استرس (اکسیداتیو) و عوامل محیطی تنظیم می شود. بنابراین علاوه بر بیماری‌ها، عوامل استرس‌زای غیرزیستی و زیستی مختلف نیز مسئول ایجاد استرس درون سلولی از جمله استرس اکسیداتیو در آبزیان هستند، که منجر به خسارت های اقتصادی در آبزی پروری می‌شوند. تجربه استرس اکسیداتیو ناشی از نوسانات محیطی یکی از نمونه‌هایی است که به واسطه آن، کاهش تولید آبزیان اثبات شده است (ادامه دارد).