عوامل استرس زا به عنوان عوامل پنهان در بروز خسارات آبزی پروری (بخش سوم)
برگرفته از مقاله: فاکتورهای فیزیکوشیمیائی آب و فیزیولوژی استرس اکسیداتیو در ماهی
نوشته: Soumya V.Menon و همکاران (2023)
ترجمه: علی قوام پور
استرس غیر زیستی (Abiotic stress)، استرس اکسیداتیو و سلامت آبزیان
استرس غیر زیستی به اثرات منفی عوامل فیزیکی و شیمیایی محیط بر موجودات آبزی گفته می شود. در تکثیر و پرورش آبزیان، استرس غیرزیستی اثرات قابل توجهی بر سلامت، بقا و رشد آبزیان پرورشی و همچنین بر بهره وری و پایداری صنعت آبزی پروری دارد. برخی از رایج ترین عوامل استرس غیرزیستی در آبزی پروری شامل دمای آب، شوری، pH، DO (اکسیژن غیر محلول) و غیره می باشند. مشاهده شده است که دمای آب، آلودگی (شیمیائی، صنعتی و کشاورزی)، شوری، PH و نور محیط بر فیزیولوژی استرس اکسیداتیو تأثیر گذار هستند. بنابراین، چنین عواملی در مدیریت پرورش آبزیان نیازمند توجه ویژه ای می باشند. تأثیر شدت نور و دوره نوری بر رفتار، فیزیولوژی و سلامت آبزیان اثبات شده است. همچنین مشاهده شد که رنگ مخزن بر فیزیولوژی و الگوی استرس در فیل ماهی تأثیر گذار است. تغذیه ماهی، ریتم شبانه روزی، رفتار غذایی، متابولیسم، تولید مثل و رشد ماهی می تواند تحت تاثیر شدت نور قرار گیرد. در برخی از ماهی ها، نور شدید می تواند باعث تحریک(مسمومیت) نوری، استرس اکسیداتیو، آسیب سلولی و رشد ماهی شود، در حالی که نور خیلی کم ممکن است رشد را با اختلال در تغذیه و متابولیسم کند نماید. میزان نور، ریتم شبانه روزی آبزی و از این طریق، هضم و متابولیسم را تنظیم می کند. از این رو، شدت نور بهینه، در سیستم های آبزی پروری برای سلامت آبزیان ضروری است. سیستم های آبزی پروری به میزان مناسب و کافی نور برای حفظ سلامت و حداکثر عملکرد تولید آبزی پرورشی نیازمند می باشند.
علاوه بر عوامل محیطی، شیوع بیماری، انباشت مواد دفعی و وجود شکارچیان نیز می تواند باعث بروز استرس در آبزیان پرورشی شده و بر سلامت جمعیت آبزیان تأثیر منفی داشته باشد. در نتیجه، حفظ کیفیت آب، دما و سایر متغیرهای محیطی در محدوده مطلوب در آبزی پروری، استرس غیرزیستی را کاهش می دهد. این موضوع در گرو مدیریت مناسب آب، هوادهی، پایش کیفی پارامترهای آب و کنترل بیماری ها برای جلوگیری از بروز و شیوع آن ها است.
کاهش استرس در آبزیان پرورشی، تولید، رشد و بقا را بهبود بخشیده و موجب پایداری صنعت آبزی پروری خواهد شد. به عنوان مثال، در حالی که اکثر ماهی ها pH خنثی را ترجیح می دهند، اما pH مناسب برای آن ها در بازه 6 تا 8.5 است. همچنین دمای مناسب و مطلوب برای اغلب گونه های ماهی بین 15 تا 25 درجه سانتیگراد تعیین شده است. بسیاری از ماهی ها حداقل به 5 میلی گرم در لیتر اکسیژن محلول در آب نیاز دارند. با این حال، میزان بهینه اکسیژن در آب، 7 میلی گرم در لیتر است. از آنجایی که آب گرمتر اکسیژن محلول کمتری را در خود نگه می دارد، دمای آب بر میزان اکسیژن مورد نیاز نیز مؤثر است. پارامترهای آب می بایست به صورت دوره ای پایش شده و بر اساس گونه آبزی هدف در سطوح مناسب حفظ شوند تا از مخاطرات قابل ملاحظه بهداشتی و خسارات اقتصادی برای آبزی پروری تجاری پرهیز گردد.
مقیاس اقتصادی و موقعیت مزارع پرورش آبزیان در کشور هند، همچنین گونه آبزی پرورشی و دلایل مرتبط با بروز خسارت، محاسبه خسارات اقتصادی وارده به این صنعت را دشوار می سازد. در واقع موفقیت تجاری این صنعت می تواند تحت تأثیر شیوع بیماری، شرایط محیطی و تغییر در وضعیت تقاضای بازار قرار گیرد. سرمایه گذاری در تجارت آبزیان می تواند با ایجاد تنوع در سبد سرمایه موجب افزایش تقاضا برای آبزیان و غذاهای دریائی گردد.
نقش فناوری (تکنولوژی) در صنعت پرورش آبزیان به عنوان منبع برجسته پیشران این صنعت، غیر قابل انکار بوده است. این موضوع، امکانات خاصی را پدید آورده و پایداری اکولوژیکی را تا حد زیادی افزایش داده است. با این حال، درک اهمیت عوامل محیطی بر زیست شناسی استرس اکسیداتیو در موجودات آبزی در سطح سلولی، حائز اهمیت فراوانی است. این مسئله در جهت دهی به تحقیقات آینده در این حوزه دارای ارزش بسیاری است.
