نتایج پروژه " کنترل عارضه سرقرمزی" ( قسمت پنجم)

رعایت زنجیره سرد در حین صید و پس از برداشت بر بروز عارضه سرقرمزی

یکی از نکات ضروری و الزامی در حفظ کیفیت میگوی صید شده طی مراحل صید و پس از آن ، حفظ زنجیره سرد ( Cold Chain)  در طول این فرآیند است . طبق توصیه ها ، دمای داخلی بدن میگو می بایست پس از برداشت ، به سرعت به کمتر از 4 درجه سانتیگراد تقلیل یابد تا از وقوع فرآیندهای میکروبی و بیوشیمیایی ممانعت به عمل آید. به این منظور، بلافاصله پس از خروج میگو از محل خروجی استخر، ظرف یا سبد حاوی میگوهای صید شده در مخزن حاوی آب و یخ قرار می گیرد تا دمای داخلی بدن میگوها به زیر 4 درجه سانتیگراد تقلیل پیدا نماید.

در این پروژه،  ابتدا زمان مناسب نگهداری در مخلوط آب و یخ مورد بررسی واقع شده و سپس نحوه یخ گذاری در جعبه های حمل و نیز شیوه حمل مورد بررسی قرار گرفت .

دمای بدن میگوها در زمان برداشت به دلیل خونسرد بودن میگو تقریباً معادل دمای آب استخر می باشد. لذا نخستین نکته ای که می بایست در خصوص مدت زمان نگهداری میگوها در مخزن سرد سازی مورد توجه قرار گیرد، همین نکته می باشد. به همین دلیل، تعیین زمان ثابت، با توجه به تغییرات دمای آب در طول روز و بر اساس زمان صید، امری مشکل خواهد بود. 

دمای داخلی بدن میگوهای صید شده در اواخر مهرماه 1396، با استفاده از دماسنج سوزنی، 29 درجه سانتیگراد تعیین شد( دمای آب 

در زمان صید 31 درجه سانتیگراد).

نمودار زیر نشان دهنده مدت زمان لازم برای  رسیدن دمای داخلی بدن میگوها به زیر 4 درجه سانتیگراد در مخزن 1000 لیتری آب و 

یخ با دمای 0 درجه سانتیگراد می  باشد: 

در واقع، با توجه به دمای داخلی بدن میگو در هنگام صید، حدود 8 دقیقه زمان لازم بود تا دمای بدن میگوها در مخزن سرد سازی تا میزان 

مطلوب کاهش یابد . بالطبع، زمان نگهداری در مواقعی که آب استخر دمای بیشتری داشته باشد ، طولانی تر خواهد بود. لذا بررسی 

دمای آب، دمای مخزن سرد سازی ( در طول مدت عملیات صید) و نیز دمای داخلی بدن میگوها امری ضروری و تعیین کننده است . 

نتایج پروژه " کنترل عارضه سرقرمزی" ( قسمت چهارم)

ج : عوامل توسعه

بخش عمده ای از عوامل مؤثر در عارضه سرقرمزی و در واقع، آنچه که بیشترین تأثیر را در بروز مرئی و قابل مشاهده این عارضه دارا می باشد، عوامل توسعه این عارضه می باشند. 

در این بخش دو عامل اصلی را می توان مدیریت زنجیره سرد و نقش سیستم انجماد معرفی نمود.

در خصوص مدیریت زنجیره سرد، آنچه که می بایست در مورد عملیات انجام شده در محل مزرعه به اجمال به آن اشاره نمود، در وهله نخست، دقت به تغییرات دمای بدن میگوی صید شده از لحظه خروج از آب و پس از آن تمامی مراحلی است که تا لحظه حمل در زمینه دستکاری ها و عملیات رایج با هدف پاکسازی، آبگیری، توزین، جعبه گذاری صورت می پذیرد.

آنچه در این مراحل، در سال های اخیر بسیار متداول بوده است، خارج ساختن میگو از تور صید و انتقال به مخزن سرد سازی با هدفChill kill یا کشتن در سرما،انتقال به بخش آبچکان، قراردادن میگو در جعبه های حاوی پودر یخ و سپس قرار دادن جعبه ها در کامیون حمل بوده است. اینکه طی این مراحل چه اتفاقات قابل مدیریتی واقع گردیده و کدام اقدامات قابل رفع نقص می باشند، همچنین مشکلات موجود در زمینه سیستم انجماد ،در قسمت های بعدی این مطلب مورد بحث واقع خواهد گردید.

نتایج پروژه " کنترل عارضه سرقرمزی" ( قسمت سوم)

ب: عوامل بروز

    مدیریت دوره پرورش شامل: مدیریت بستر استخر( آماده سازی نامناسب، تجمع مواد لجنی و پسماند، عدم یا سوء مصرف مواد بهبود دهنده کیفی و ...)، مدیریت آب( شکوفایی کنترل نشده جلبک های مضر، عدم تأمین آب مناسب و...)، مدیریت تغذیه( غذادهی بیش و یا کمتر از حد مطلوب، عدم تأمین خوراک مناسب، فرمولاسیون نامناسب، انبارداری نامطلوب و ...) که موجب بروز استرس در میگوها می شود.

    مدیریت نامناسب در مرحله صید( که سبب بروز انواع استرس های فیزیکی، اکسیداتیو و فیزیولوژیک نظیر وارد شدن میگو به مرحله پوست اندازی یا پیش از پوست اندازی می گردد).

بررسی تفصیلی نتایج پروژه "کنترل عارضه سرقرمزی در استان بوشهر" ( قسمت دوم)

الف : بررسی ماهیت عارضه

در این راستا علاوه بر بررسی معدود مقالات و نتایج تحقیقات موجود ، فرضیات متعدد بر اساس طبیعت رنگدانه های موجودر در بافت هپاتوپانکرآس و مکانیسم بروز رنگ قرمز در این عضو مطرح و محتمل ترین این فرضیات ( استاگزانتین به عنوان رنگدانه محلول در چربی )  به منظور جهت دهی به آنالیزهای آزمایشگاهی در کمیته مربوطه متشکل از محققین همکار در پژوهشکده میگو مورد توافق قرار گرفت .

به این منظور ، هموژنات بافت هپاتوپانکرآس تهیه شده و تکمیل این بخش از اقدامات ( تیتر استاگزانتین آزاد و استریفیه شده و مقایسه نسبت سایر بتا کاروتنوئیدهای موجود در هموژنات هپاتو پانکرآس قرمز و طبیعی ) به مرحله دوم اجرای پروژه و انجام فرآیند HPLC  و NMR موکول گردید .

عارضه سرقرمزی در میگوی پرورشی

یکی از  مشکلات کیفی میگوهای صید شده پرورشی به ویژه در سالهای اخیر (پس از معرفی گونه پا سفید غربی به صنعت پرورش میگوی کشور) بروز عارضه سرقرمزی در این میگوها بوده است. این مشکل، بنا به اظهار مدیران شرکت های فرآوری ، همه ساله زیان هنگفتی را به واسطه افت قیمت میگوی پرورشی در بازارهای جهانی (به میزان 0.2 تا 0.6 دلار آمریکا به ازای هرکیلوگرم میگو) در زمینه ارزآوری به این بخش وارد می‌نماید. اما علیرغم این اهمیت چشمگیر، هیچگاه ، بررسی علل و عوامل ایجاد کننده عارضه یاد شده به عنوان نیاز تحقیقاتی، از سوی نهادهای دست اندرکار اقتصاد آبزی‌پروری به بخش های علمی و تخصصی این زیر بخش ارائه نگردیده و معدود فعالیت های انجام شده نیز اغلب به واسطه  پیش فرض های اعمال شده در زمینه منشأ، مرحله و ماهیت، منجر به نتیجه معتبر و قابل پیاده سازی به شکل اجرایی و میدانی نگردیده است. 

علیرغم مطالعات انجام شده متعدد در خصوص کنترل کیفیت میگوی پرورشی پس از برداشت ، سابقه تحقیق در این زمینه و خاص  این عارضه در کشور ایران موجود نمی باشد . تنها در سال 1389 آفتاب سوار و همکاران ضمن بررسی مقایسه ای اثرات هندلینگ پس از صید میگوی پرورشی بر کیفیت این میگو در استان هرمزگان، مشخصاً به بروز این عارضه اشاره نموده است. در خارج از کشور نیز ، غالب تحقیقات در این زمینه ، با موضوع کیفیت محصول پس از صید انجام گرفته و صرفاً اشاره ای ضمنی به  این عارضه به عنوان یکی از عوارض اخلال در فرآیند برداشت گردیده است. تنها تحقیق ویژه در خصوص بروز عارضه سرقرمزی ، حاصل مطالعه ای در کشور عربستان بوده که به دلیل عدم انتشار در نشریات معتبر، تنها دسترسی به گزارش کار و نتایج حاصله ممکن گردید.

اما در سال 1396 بنا به درخواست بخش خصوصی از مؤسسه تحقیقات علوم شیلاتی ، پروژه ای دوساله در دو استان بوشهر و هرمزگان به عنوان دو قطب اصلی تولید میگوی ایران اجرا گردید که تلاش می شود نتایج این پروژه در پژوهشکده میگوی کشور در مطالب آتی به صورت تفصیلی ارائه شود.