عوامل استرس زا به عنوان عوامل پنهان در بروز خسارات آبزی پروری (بخش چهارم)

برگرفته از مقاله: فاکتورهای فیزیکوشیمیائی آب و فیزیولوژی استرس اکسیداتیو در ماهی

نوشته: Soumya V.Menon و همکاران (2023)

 

اکسیژن محلول، استرس اکسیداتیو و سلامت ماهی (بازدید کنندگان عزیز با توجه به عدم نمایش کامل جداول در صفحه وبلاگ می توانند بخش چهارم را از اینجا دانلود نمایند)

پرورش آبزیان نیازمند تأمین اکسیژن محلول (DO) در بازه ای مطلوب و دقیق است. اکسیژن محلول تحت تأثیر هوادهی، دما، فتوسنتز، تجزیه مواد آلی، تنفس، شوری، فشار و عوامل دیگر تغییر می کند. در نتیجه، تمرکز بر بررسی و روش های مختلف تولید اکسیژن و تأمین آن، در مقاله حاضر جایگاه اساسی داشته است. سطوح پائین تر (هیپوکسی) و یا بالاتر (هیپراکسی) از حد نیاز آبزی به واسطه متغیرهای متعددی بر فیزیولوژی آبزیان مؤثر می باشند.  به عنوان مثال اکسیژن محلول بر فیزیولوژی ماهی های آب شیرین به روش های متفاوتی تاثیر گذار است. این عامل می تواند بر تغییرات رفتاری و فیزیولوژیکی مختلف ماهی همچون شنا، تغذیه، تنفس، رشد، تولید مثل، مدیریت بیماری، بازماندگی، پارامترهای بهداشتی و ایمنی اثر داشته و آن ها را دچار تنش نماید. علاوه بر این، DO برای بقا و سلامت آبزیان، بسیار ضروری است.

آبزیان، اکسیژن مورد نیاز برای تنفس را از آبی که در آن شناور هستند به دست می آورند و اگر سطح اکسیژن محلول در آب محیط اطراف کافی نباشد. می تواند اثرات زیانباری بر سلامت آنها داشته باشد. Swingle، برای ماهیان گرمابی، جدولی را در خصوص میزان اکسیژن محلول مورد نیاز پیشنهاد نموده است (1969):

ردیف	میزان اکسیژن محلول (میلی گرم بر لیتر)	اثرات
1	≤0.3	تنها با مدت کمی قرار گرفتن در معرض این میزان اکسیژن محلول، ماهی ها تلف می شوند.
2	1-0.3	پس از قرار گرفتن طولانی مدت ماهی در معرض این میزان از اکسیژن محلول، تلفات رخ می دهد
3	5- 1	ماهی ها در این میزان اکسیژن محلول زنده می مانند با این حال، در صورت تداوم وضعیت، رشد آنها متوقف می شود.
4	5	این حد از اکسیژن محلول برای اغلب ماهی های آب شیرین مناسب است. رشد ماهیان گرمابی در این میزان از اکسیژن محلول سرعت می یابد.

 

Carlos و Siefert اثرات کاهش اکسیژن بر روی تخم‌ و لارو قزل‌آلای دریاچه (Salvelinus namaycush) و سوف دهان بزرگ (Micropterus salmoides) را بررسی کردند (1974). در این تحقیق مشخص شده است که قابلیت این ماهی ها برای تحمل هیپوکسی و شنا در شرایط هیپوکسی مزمن با بازسازی ویژه در ماهیچه های آبشش، قلب و شنا افزایش می یابد. علاوه بر این، افزایش هماتوکریت، میل ترکیبی بالاتر هموگلوبین در اتصال به اکسیژن، افزایش ظرفیت بی‌هوازی و افزایش برون ده قلبی از سایر عوامل مؤثر بر تحمل هیپوکسی در ماهی به شمار می روند.

عدم دسترسی به اکسیژن، به ویژه در شرایط هیپوکسی، همراه با دما نیز می تواند بر حیات بعضی موجودات مؤثر باشد. در دمای 7 و 10 درجه سانتیگراد، رشد ماهی قزل آلای دریاچه (از لقاح تا اولین تغذیه) در تمامی تیمارهای زیر اشباع اکسیژن (≤50٪ پایین تر از حالت اشباع) دیده شد شد، اما بقا در تمام غلظت ها به جز در محدوده 50٪ اشباع و در دمای 7 درجه سانتیگراد به صورت منفی تحت تأثیر قرار گرفت. سوف دهان بزرگ در تیمار 35 درصد اشباع اکسیژن و دمای 20 و 23 درجه سانتی گراد آب محیط زنده ماند. در این ماهی در تیمار 70 درصد اشباع اکسیژن 70٪ رشد محدود شد. در 50% اشباع و پایین تر، تفریخ پیش رس تخم ها انجام و اولین تغذیه به تعویق افتاد. همچنین مشخص شد که میزان اکسیژن محلول به طرق مختلف موجب بروز محدودیت در رشد ماهی می شود.

ردیف	میزان اکسیژن محلول (mg/lit)	تأثیر بر ماهی
1	2	کاهش تولید تخم به ازاء هر ماهی
2	کمتر از 7.9	کاهش معنا دار رشد
3	کمتر از 4	کاهش بازماندگی
4	1	توقف تخمریزی

عوامل استرس زا به عنوان عوامل پنهان در بروز خسارات آبزی پروری (بخش سوم)

برگرفته از مقاله: فاکتورهای فیزیکوشیمیائی آب و فیزیولوژی استرس اکسیداتیو در ماهی

نوشته: Soumya V.Menon و همکاران (2023)

ترجمه: علی قوام پور

استرس غیر زیستی (Abiotic stress)، استرس اکسیداتیو و سلامت آبزیان

استرس غیر زیستی به اثرات منفی عوامل فیزیکی و شیمیایی محیط بر موجودات آبزی گفته می شود. در تکثیر و پرورش آبزیان، استرس غیرزیستی اثرات قابل توجهی بر سلامت، بقا و رشد آبزیان پرورشی و همچنین بر بهره وری و پایداری صنعت آبزی پروری دارد. برخی از رایج ترین عوامل استرس غیرزیستی در آبزی پروری شامل دمای آب، شوری، pH، DO (اکسیژن غیر محلول) و غیره می باشند. مشاهده شده است که دمای آب، آلودگی (شیمیائی، صنعتی و کشاورزی)، شوری، PH و نور محیط بر فیزیولوژی استرس اکسیداتیو تأثیر گذار هستند. بنابراین، چنین عواملی در مدیریت پرورش آبزیان نیازمند توجه ویژه ای می باشند. تأثیر شدت نور و دوره نوری بر رفتار، فیزیولوژی و سلامت آبزیان اثبات شده است. همچنین مشاهده شد که رنگ مخزن بر فیزیولوژی و الگوی استرس در فیل ماهی تأثیر گذار است. تغذیه ماهی، ریتم شبانه روزی، رفتار غذایی، متابولیسم، تولید مثل و رشد ماهی می تواند تحت تاثیر شدت نور قرار گیرد. در برخی از ماهی ها، نور شدید می تواند باعث تحریک(مسمومیت) نوری، استرس اکسیداتیو، آسیب سلولی و رشد ماهی شود، در حالی که نور خیلی کم ممکن است رشد را با اختلال در تغذیه و متابولیسم کند نماید. میزان نور، ریتم شبانه روزی آبزی و از این طریق، هضم و متابولیسم را تنظیم می کند. از این رو، شدت نور بهینه، در سیستم های آبزی پروری برای سلامت آبزیان ضروری است. سیستم های آبزی پروری به میزان مناسب و کافی نور برای حفظ سلامت و حداکثر عملکرد تولید آبزی پرورشی نیازمند می باشند.

علاوه بر عوامل محیطی، شیوع بیماری، انباشت مواد دفعی و وجود شکارچیان نیز می تواند باعث بروز استرس در آبزیان پرورشی شده و بر سلامت جمعیت آبزیان تأثیر منفی داشته باشد. در نتیجه، حفظ کیفیت آب، دما و سایر متغیرهای محیطی در محدوده مطلوب در آبزی پروری، استرس غیرزیستی را کاهش می دهد. این موضوع در گرو مدیریت مناسب آب، هوادهی، پایش کیفی پارامترهای آب و کنترل بیماری ها برای جلوگیری از بروز و شیوع آن ها است.

کاهش استرس در آبزیان پرورشی، تولید، رشد و بقا را بهبود بخشیده و موجب پایداری صنعت آبزی پروری خواهد شد. به عنوان مثال، در حالی که اکثر ماهی ها pH خنثی را ترجیح می دهند، اما pH مناسب برای آن ها در بازه 6 تا 8.5 است. همچنین دمای مناسب و مطلوب برای اغلب گونه های ماهی بین 15 تا 25 درجه سانتیگراد تعیین شده است. بسیاری از ماهی ها حداقل به 5 میلی گرم در لیتر اکسیژن محلول در آب نیاز دارند. با این حال، میزان بهینه اکسیژن در آب، 7 میلی گرم در لیتر است. از آنجایی که آب گرمتر اکسیژن محلول کمتری را در خود نگه می دارد، دمای آب بر میزان اکسیژن مورد نیاز نیز مؤثر است. پارامترهای آب می بایست به صورت دوره ای پایش شده و بر اساس گونه آبزی هدف در سطوح مناسب حفظ شوند تا از مخاطرات قابل ملاحظه بهداشتی و خسارات اقتصادی برای آبزی پروری تجاری پرهیز گردد.

مقیاس اقتصادی و موقعیت مزارع پرورش آبزیان در کشور هند، همچنین گونه آبزی پرورشی و دلایل مرتبط با بروز خسارت، محاسبه خسارات اقتصادی وارده به این صنعت را دشوار می سازد. در واقع موفقیت تجاری این صنعت می تواند تحت تأثیر شیوع بیماری، شرایط محیطی و تغییر در وضعیت تقاضای بازار قرار گیرد. سرمایه گذاری در تجارت آبزیان می تواند با ایجاد تنوع در سبد سرمایه موجب افزایش تقاضا برای آبزیان و غذاهای دریائی گردد.

نقش فناوری (تکنولوژی) در صنعت پرورش آبزیان به عنوان منبع برجسته پیشران این صنعت، غیر قابل انکار بوده است. این موضوع، امکانات خاصی را پدید آورده و پایداری اکولوژیکی را تا حد زیادی افزایش داده است. با این حال، درک اهمیت عوامل محیطی بر زیست شناسی استرس اکسیداتیو در موجودات آبزی در سطح سلولی، حائز اهمیت فراوانی است. این مسئله در جهت دهی به تحقیقات آینده در این حوزه دارای ارزش بسیاری است.

تاریخ شفاهی شیلات، کتاب اول: آبزی پروری

آبزی پروری در کشور ایران، تاکنون فرازونشیب های متعددی را پشت سر گذاشته است. شاید حجم این تحولات، آن هم در بازه زمانی نسبتا کوتاه (در مقایسه با شرق آسیا و آمریکاری لاتین)، این صنعت را در بسیاری جنبه ها صاحب تجارب بسیار نموده و از این حیث بتوان مقصد پیش رو را با پختگی بیشتری ترسیم نمود. اما به منظور بررسی بیشتر مسیر طی شده در این صنعت با هدف عدم نکرار خطاهای پیشین، تکیه و تأکید بر نقاط قوت و ارج نهادن به تلاش های صورت گرفته توسط پیشکسوتان این حوزه، تاکنون نسبت به تجمیع اسناد مکتوب و یا شفاهی موجود غفلتی عجیب صورت گرفته که شاید بدون اغراق می توان گفت، موجب فراموشی و یا از دست رفتن برخی منابع ذیقیمت در این خصوص شده است. اما به تازگی، اندیشکده توسعه پایدار آبزیان، این مهم را به نحو مناسبی به فعلیت رسانده و در قالب تاریخ شفاهی آبزی پروری به رشته تحریر در آورده است. این کتاب، به بازگویی وقایع و تصمیم های اتخاذ شده در حوزه آبزی پروری از دهه ۱۳۶۰ تا کنون توسط برخی از دست اندرکاران ارشد شیلاتی اختصاص پیدا کرده و با استفاده از تصاویر، تحولات و رویدادهای صنعت آبزی پروری کشور را بازگو نموده است. 

شما بازدید کننده محترم وبلاگ آبزیستان نیز می توانید این کتاب الکترونیکی را از لینک ذیل دانلود نمائید.

لینک دانلود

آبزی پروری خرد معیشتی

فایلی که لینک دانلود آن در ذیل همین مطلب قرار داده شده، اردیبهشت ماه 1403 طی مراسم همایش آبزی پروری خرد معیشتی در بندر خورشهاب منطقه تنگستان در استان بوشهر ارائه گردیده است (لینک خبر) . آبزی پروری خرد معیشتی، از چندسال قبل در جهان مورد توجه دست اندرکاران و تصمیم گیران حوزه اقتصاد شیلاتی قرار گرفته است. در این زمینه لازم است توجه بخش دولتی و سایر نهادهای تأثیرگذار در زمینه عمران و امور اقتصادی سواحل در کشور ایران نیز بیش از پیش به این حوزه معطوف گردد. زیرا همانگونه که در فایل ارائه نیز ملاحظه می کنید، کشورهای زیادی در این خصوص " هفت شهر عشق  را" گشته اند حال آنکه ما همچنان " اندر خم یک کوچه ایم". 

لینک دانلود

عوامل استرس زا به عنوان عوامل پنهان در بروز خسارات آبزی پروری (قسمت اول)

برگرفته از مقاله: فاکتورهای فیزیکوشیمیائی آب و فیزیولوژی استرس اکسیداتیو در ماهی

نوشته: Soumya V.Menon و همکاران (2023)

ترجمه: علی قوام پور

آبزی پروری به عوامل متعدد غیرزیستی و زیستی وابسته است که ممکن است به تنهایی یا به صورت ترکیبی در کنترل فیزیولوژی آبزی ایفای نقش می نمایند. این عوامل ممکن است در نهایت منجر به ایجاد استرس (از نوع اکسیداتیو) در آبزیان پرورشی شوند که خود می تواند در رشد و تولید نامناسب در تولید بروز نماید. وقتی چنین عواملی با بیماری(ها) به عنوان علت یا معلول ترکیب شوند، فیزیولوژی آبزیان را به شدت مختل می کنند. بیماری های باکتریایی و ویروسی می‌توانند خسارات زیادی را در تکثیر و پرورش آبزیان ایجاد کنند که ممکن است بسته به گونه، زیستگاه و نوع بیماری متفاوت باشد و این موضوع ارزیابی دقیق خسارت و تلفات را دشوار می‌ سازد. با این وجود، بیماری های باکتریایی و ویروسی می توانند موجب از بین رفتن جمعیت آبزیان و ایجاد لطمات جبران ناپذیر به زیر بخش شیلات شوند. این تلفات می تواند موجب افت بهره وری، تولید و عواید اقتصادی گردد. بنابراین، آبزی پروری کم و بیش متکی بر میکروبیولوژی ماهی است که میکروارگانیسم های موجود هم در محیط وحشی و هم محیط پرورش آبزیان را مورد مطالعه قرار می دهد. لازم به ذکر است که آلودگی و نحوه عملکرد عوامل بیماری زا در آبزیان بیشتر بر اساس استرس (اکسیداتیو) و عوامل محیطی تنظیم می شود. بنابراین علاوه بر بیماری‌ها، عوامل استرس‌زای غیرزیستی و زیستی مختلف نیز مسئول ایجاد استرس درون سلولی از جمله استرس اکسیداتیو در آبزیان هستند، که منجر به خسارت های اقتصادی در آبزی پروری می‌شوند. تجربه استرس اکسیداتیو ناشی از نوسانات محیطی یکی از نمونه‌هایی است که به واسطه آن، کاهش تولید آبزیان اثبات شده است (ادامه دارد).

افزایش سهم آبزی پروری در فقر زدائی، امنیت غذایی و توسعه روستایی

افزایش سهم آبزی پروری در فقر زدائی، امنیت غذایی و توسعه روستایی

برگرفته از سایت NACA (شبکه مراکز آبزی پروری آسیا اقیانوسیه)، 25 سپتامبر 2010

ترجمه: علی قوام پور

ما هم اکنون در حال گذار از برهه ای هستیم که همزمان افزایش جمعیت، کمبود مواد غذایی و شیوه های کشاورزی و آبزی پروری ناپایدار را تجربه می کنیم. این امر در سال های آینده با گرم شدن کره زمین و تغییرات آب و هوایی که بر تولید غذاهای دریایی تأثیر خواهد گذاشت تشدید می گردد. در حال حاضر (سال 2010) تخمین زده شده که در حدود 852 میلیون نفر معادل  14 درصد از جمعیت جهان گرسنه هستند و از این تعداد 690 میلیون نفر در آسیا و اقیانوسیه زندگی می کنند، جایی که حدود 90 درصد از تولیدات جهانی آبزی پروری را به خود اختصاص داده است. کمبود ریزمغذی ها تغذیه ی بیش از 2 میلیارد نفر را در سراسر جهان تحت تاثیر قرار داده و پنجاه و هفت درصد کودکان از کمبود انواع ویتامین در غذای خود رنج می برند. بیش از 1 میلیارد نفر فقیر در کشورهای کم درآمد زندگی می کنند. در این زمینه، ماهی به عنوان "غذای غنی برای فقرا" و ارزان ترین پروتئین حیوانی در نظر گرفته می شود و در بسیاری از کشورهای در حال توسعه حداقل 20 درصد از پروتئین حیوانی دریافتی برای بیش از 2.6 میلیارد نفر را تامین می نماید. علاوه بر این، بخش آبزی پروری معیشت بیش از 120

میلیون نفر را بطور مستقیم و میلیون ها نفر دیگر را به شکل غیر مستقیم فراهم و علاوه بر آن ارزآوری مناسبی را از طریق صادرات محصولات آبزی ایجاد می نماید.

نمی توان به امنیت غذایی اندیشید مگر اینکه در ابتدا به مسائل مرتبط با فقر و معیشت پرداخته شود. در این زمینه، آبزی پروری نقش مهمی در فقرزدایی از جوامع روستایی از طریق بهبود معیشت، ایجاد اشتغال و درآمدزایی داشته و خواهد داشت. رشد نسبی آبزی پروری در مقایسه با کشاورزی نشان می دهد که آبزی پروری می تواند نقش عمده ای در توسعه روستایی ایفا کند. به عنوان مثال، در ویتنام، درآمد خانوار برای 50 درصد شاغلین در بخش آبزی پروری به طور متوسط 75 درصد بیش از سایر کشاورزان است. پرورش دهندگان تیلاپیا در فیلیپین حدود 50 درصد بیش از برنجکاران درآمد دارند و در چین، درآمد سرانه سالانه افراد شاغل در بخش آبزی پروری دو برابر درآمد سایرکشاورزان روستایی است. پرورش دهندگان میگو در ویتنام، پرورش دهندگان هامور و ماهی سی باس در اندونزی، تولیدکنندگان بچه ماهی در کامبوج، پرورش دهندگان جلبک های دریایی در اندونزی و فیلیپین و پرورش دهندگان میگوی آب شیرین در بنگلادش نشان داده اند که آبزی پروری می تواند به درآمدزایی و ایجاد اشتغال در خانوارهای روستایی کمک شایانی کند. همچنین پرورش کپور در کشور هند فرصت های شغلی زیادی را برای افراد فاقد زمین در مناطق روستایی ایجاد نموده است.......... برای مشاهده ادامه مقاله به لینک زیر مراجعه نمائید:

لینک دانلود

 

 

نقش دولت های محلی در ارتباط با صنعت پرورش ماهی در قفس (اقتباس از جزوه فائو با عنوان Expanding mariculture farther offshore)

1. قبل از آغاز هر گونه برنامه توسعه ای، دولت ها می بایست نسبت به اولویت گذاری آبزی پروری دریائی به عنوان بخشی مهم در صنایع تولید مواد غذایی توجیه شده و حتی المقدور، همراه با فائو راهبردهای ملی را در این زمینه تبیین نمایند. این اولویت گذاری می بایست از طریق ارزیابی های لازم برای تعیین ظرفیت مناسب طرح انجام شود و این مهم لازم است پیش از اقدام به هرگونه سیاست گذاری و تدوین قوانین کلی صورت گیرد. جایگاه این اقدامات در ایجاد و فعال سازی سیاست ها و مقررات حمایتی از پرورش دهندگان واجد اهمیت بسیاری است.
2. فضای سرمایه گذاری در آبزی پروری دریائی شامل تامین مالی، بیمه و ایجاد حقوق مالکیت در دریا می بایست انگیزه مناسب را تأمین نماید. دولت لازم است شرایط مطلوب را برای افزایش سرمایه گذاری در آبزی پروری دریائی ایجاد و همکاری بین المللی و انتقال فناوری را در بین ذینفعان تحریک و تقویت نماید. ازجمله:

• مشوق هایی برای فعال سازی و تشویق سرمایه گذاری اعم از داخلی و خارجی در آبزی پروری دریایی قرار داده شود.
• حمایت مستقیم از مدیریت مطلوب آبزی پروری دریایی از جمله پرورش صدف‌ و جلبک در مزارع پرورش ماهی در قفس های فراساحلی.
• کمک به ارائه اطلاعات شفاف بی طرفانه به جامعه با همکاری فائو.
• تسهیل انتقال فناوری به تولیدکنندگان و صنایع حمایت کننده.

3. گسترش فعالیت آبزی پروری دریائی به مناطق دور از ساحل نیازمند تحقیق، توسعه و نوآوری وسیع در سطح ملی و بین المللی بوده و دولت ها می بایست به منظور طراحی و اجرای برنامه های تحقیقاتی که پوشش دهنده چالش های عمده در زمینه های مهندسی، علوم طبیعی، علوم اجتماعی و ... اقدام نمایند. این مهم از طریق موارد ذیل امکان پذیر خواهد بود:

• در نظر گرفتن کل صنعت آبزی پروری دریائی به عنوان یک مجموعه (خوشه) در تحقیقات فعال
• فعالان تجاری در بخش خصوصی را می بایست برای مشارکت در سرمایه گذاری ترغیب نمود
• تشویق و پشتیبانی از اجرای برنامه ها و پروژه های دانشگاهی در تمامی سطوح زنجیره
• پشتیبانی از انتقال فنآوری

آبزی پروری پایدار چیست؟ (قسمت سوم)

 

نوشته : Benedict Standen، مجله آبزی پروری آسیا-اقیانوسیه، شماره مارس/آوریل 2021

ترجمه: علی قوام پور

رفاه حیوانات

در بسیاری از بازارهای هدف، به ویژه بازارهای مبتنی بر ذائقه مصرف کنندگان در نیمکره غربی، مراقبت پیرامون رفاه حیوانات اهمیت روزافزونی در عرضه مواد خوراکی پیدا نموده است. بسیاری از مفاهیم رفاه تاکنون در خصوص جانوران خونگرم خشکی زی تعریف گردیده و هنوز مشخص نیست برای جانوران آبزی تا چه حد کاربرد داشته باشد. یکی از چالش های کلیدی در تبیین توصیه ها و مقررات در زمینه رفاه آبزیان پرورشی، محدودیت دانش علمی و تجربه عملیاتی در این حوزه است. EFSA (Europian Food Safety Authority) در سال 2009، در بیانیه ای اظهار نمود " مفهوم رفاه برای تمامی جانوران پرورشی اعم از پستانداران، طیور و آبزیان یکسان است" اما در همین مطلب نیز اذعان می دارد که "در مورد آبزیان، این مفهوم به اندازه دام و طیور مورد مطالعه قرار نگرفته است".

هنوز هم، 11 سال پس از بیانیه EFSA، ما هنوز پیشرفت چندانی را در ارزیابی رفاه آبزیان شاهد نبوده ایم که بخشی به این دلیل است که علیرغم تعداد بالای گونه های پرورشی، مراحل تکاملی هر گونه با توجه به نیازهای آن مرحله مورد بررسی قرار نگرفته است. این موضوع نشان دهنده آن است که هنوز شاخص های رفاهی نسبتا اندکی در آبزی پروری در سطح عملیاتی در دسترس است. با این حال، این توافق وجود دارد که رفاه نامطلوب در آبزیان می تواند موجب بروز استرس گردیده و جانور به واسطه نقص ایمنی ایجاد شده، مستعد بیماری خواهد شد. بنابراین حفظ بهداشت و در عین حال، عملکرد مطلوب می بایست به عنوان هدفی کلیدی در این زمینه در نظر گرفته شود.

کاربرد سولفات مس در استخرهای پرورش میگو و ماهی (متن کامل)

این ترجمه، در واقع قرار بود بیش از دو یا سه روز زمان بر نباشد اما به هر ترتیب" ...افتاد مشکل ها". به هرحال، امروز ترجمه متن ترویجی و کاملا سودمند مقاله آقای دکتر کوبیتزای برزیلی به پایان رسید و از طریق لینک زیر به علاقمندان مبحث مدیریت آب در آبزی پروری تقدیم می گردد. امیدوارم مورد استفاده این عزیزان قرار بگیره.

لینک دانلود

چرا برخی آبزی پروران موفق ترند؟

لینک دانلود و مشاهده تصویر بزرگتر