مهم ترین عوامل کاهش اکسیژن در استخرهای آبزی پروری
مهم ترین عوامل کاهش اکسیژن در استخرهای آبزی پروری
نگارش : علی قوام پور – کارشناس بیولوژی ، پژوهشکده میگو کشور
از مهم ترین عوامل کاهش اکسیژن در استخرهای آبزی پروری می توان به موارد ذیل اشاره نمود :
- افزایش دمای آب ، هوای ابری و یا عدم وزش باد :
افزایش دمای آب ظرفیت نگهداری اکسیژن توسط آب را کاهش می دهد . این وضعیت در جدول ذیل به خوبی نشان داده شده است :
علاوه بر این ، باید به این نکته نیز توجه نمود که ماهی ها موجوداتی خونسرد هستند و به همین دلیل دمای بدن آن ها متأثر از دمای محیط آب اطراف آن هاست . بالا رفتن دمای آب باعث افزایش دمای بدن آبزی شده و به دنبال آن ، میزان سوخت و ساز بدن ماهی ها نیز سرعت بیشتری می گیرد . این موضوع ، سبب بالا رفتن مصرف اکسیژن از محیط آب می شود .
در روزهای ابری ، عدم تابش نور کافی به آب استخر ، موجب کاهش فرآیند فتوسنتز توسط فیتوپلانکتون های موجود در آب می شود . در واقع مهم ترین عامل طبیعی تولید و افزایش اکسیژن در آب استخرهای آبزی پروری ، فتوسنتز می باشد . با محدود شدن این فرآیند ، در کنار تداوم تنفس موجودات آبزی و مصرف اکسیژن توسط مواد آلی موجود در بستر ، میزان اکسیژن محلول در آب رو به کاهش خواهد گذاشت .
توقف جریان هوا ( باد ) نیز با کاستن از جریان لایه سطحی آب استخر ، سرعت نفوذ اکسیژن به درون آب استخر را تقلیل می دهد .
- شکوفایی بیش از حد و مرگ پلانکتونی :
مرگ پلانکتونی ممکن است به دلایل گوناگون نظیر کاهش شدت نورخورشید ( از عوامل اصلی مورد نیاز در فتوسنتز ) ، میزان پائین مواد مغذی در آب استخر ، پیری سلول های پلانکتونی ، شکوفایی بیش از حد پلانکتون ها در لایه های فوقانی آب و ممانعت از نفوذ نور به لایه های پائین تر و ... حادث گردد . در این شرایط ، علاوه بر عدم تولید اکسیژن در روند فتوسنتز ، سلول های مرده و در حال تجزیه فیتوپلانکتون ، بخش قابل ملاحظه ای از اکسیژن موجود در آب استخر را مصرف می نمایند . همچنین در مواردی که جمعیت فیتوپلانکتون های موجود در ستون آب استخر ، دارای شکوفایی بیش از حد ( شفافیت کمتر از 25 سانتی متر ) می گردند ، طی ساعات شب ، مصرف اکسیژن توسط این سلول ها در خلال فرآیند تنفس ( در طول شب ، فتوسنتز به دلیل عدم وجود نور قطع شده و سلول های فیتو پلانکتون همچون دیگر سلول های زنده ، به منظور انجام عمل تنفس ، اکسیژن محیط را مصرف و دی اکسید کربن تولید می کنند ) ممکن است میزان اکسیژن محلول را تا حدود بحرانی با کاهش مواجه سازد .
- لایه بندی دمایی در آب استخر
در روزهای گرم تابستان ، در استخرهای عمیق ( با عمق بیش از 2.5 متر ) آب لایه های فوقانی ( 1.2 تا 1.8 متر ) به سرعت گرم شده و مطابق جدول زیر جرم حجمی آن از آب های زیرین ( و سردتر ) کمتر می گردد
به همین دلیل به راحتی با لایه سردتر و سنگین تر زیرین مخلوط نمی شود . این وضعیت ، به سکون این لایه سرد و کاهش تدریجی اکسیژن محلول در این بخش از آب استخر ( به دلایلی همچون مصرف اکسیژن توسط مواد آلی بستر طی روند تجزیه توسط باکتری ها و تولید مواد سمّی و مضر در فرآیند تجزیه مواد دفعی ) منتهی می شود .
گاهی اوقات ، وزش باد شدید و یا در مواردی ، بارش باران ، لایه بالاتر را سرد نموده و سبب مخلوط شدن لایه های ستون آب با یکدیگر و یا بالا آمدن لایه زیرین می گردد . در این شرایط ، بخشی از ستون آب که طی لایه بندی ، فاقد اکسیژن محلول کافی بوده است به سطوح بالاتر منتقل شده و لایه های فوقانی را نیز با کمبود اکسیژن مواجه می سازد .
- تجزیه پسماندهای آلی
در اواخر دوره پرورش که توده زنده موجود در استخر بالا می رود ، تجمع پسماند ها و مواد آلی در بستر ، همچون غذای خورده نشده و مدفوع ، سرعت بیشتری پیدا می کند . تجزیه این مواد ، مصرف اکسیژن را نیز افزایش داده و به کاهش شدید اکسیژن محلول در آب خواهد انجامید .
- افزایش شوری آب
میزان اکسیژن محلول در آب ، با افزایش شوری رابطه معکوس داشته و با بالا رفتن شوری ، ظرفیت نگهداری اکسیژن توسط آب استخر کاهش می یابد . این رابطه در جدول زیر به خوبی نشان داده شده است :
