مورچه ها و آدم ها (زیست شناسی)
از زمان کودکی، وقتی اسم موریس مترلینگ رو می شنیدم، بی اختیار در ذهنم کارهای بی نظیر این نویسنده توانا در حوزه معرفی موریانه ها، مورچه ها و زنبور عسل به نسل من و قطعا نسل های جوان تر از من تداعی شده. بخصوص کتابی که جلد اون رو در بالای این مطلب گذاشته ام به نام مورچگان با تصویری از چهره نویسنده. اما موضوعی که چند روزیه ذهنم رو به خودش مشغول کرده، مطالب جالبیه که در کتاب " در جستجوی طبیعت" به قلم ادوارد ویلسون، مورچه شناس (بله درست خوندید، مورچه شناس) معروف صاحب کتاب مشهور سوسیوبیولوژی در خصوص این موجودات کوچک، اجتماعی و در عین حال عجیب مطالعه کرده ام.
در ابتدا به نظرم اومد با توجه به تخصصی که مرحوم ویلسون در زمینه مورچه ها داره، عجیب نیست که به رفتار اجتماعی اونا پرداخته باشه (البته کتاب در خصوص تکامل همگراست و نه فقط مورچه ها بلکه سایر جانوران را نیز مورد بررسی قرار داده) اما وقتی برخی رفتارهای مورچه ها رو در کتاب خوندم، علاقمند شدم از منابع مختلف، سایر عجایب رفتاری اون ها رو هم مطالعه کنم که دیدم عجب دنیایی دارند این جانوران کوچک و (برای ما، انسان های مغرور دوپا که فکر می کنیم همه جهان برای خودمونه) مزاحم و چقدر برخی کنش های فردی و اجتماعیمون در طول تاریخ، تقلیدی از مورچگان بوده. مثلا به رفتارهای زیر توجه کنید:
مورچه های انتحاری:
گونه هایی از مورچه ها (که در مالزی و برونئی هم نمونه هایی از اون ها دیده شده)، البته از طبقه کارگر، وجود دارند که در زیر فکشون، غده هایی حاوی یک مایع لزج و چسبناک قرار گرفته. وقتی جمعیت این مورچه ها مورد تهاجم قرار می گیره و یا برای تسخیر لانه سایر مورچه ها حمله می کنند، کارگرها، خودشون رو با انقباض همین غده ها منفجر می کنن (دقیقا منفجر می کنند و به همین خاطر یک گونه از اونا رو explodens نامگذاری کرده اند) تا ضمن هلاک کردن چندین مورچه از جبهه دشمن، چندتایی رو هم با مایع چسبناک درون این غده ها گرفتار کنند. این رفتار فکر کنم در سال های اخیر بیشتر در خبرها دیده می شه و البته در ازمنه قدیم و در طول تاریخ هم کم سابقه نبوده.
مورچه های برده دار:
این مورچه ها هم حکایت جالبی دارند. بعضی از اونا کودک دزد (Dulosis) هستند یعنی از لانه سایر جمعیت های مورچگان، شفیره و لارو اونا رو می دزند و به لانه محل سکونت جمعیت خودشون منتقل می کنند تا بعد که بزرگتر شدند به عنوان برده و در کاست کارگر، در لانه به خدمت مشغول بشن. بعضی دیگه مورچه های کارگر رو از سایر لانه ها می دزدند و میارن به لانه خودشون (Slave maker) تا اونا رو به بردگی بگمارند. پس برده داری و بچه دزدی تنها به اشرف مخلوقات محدود نمی شه.
مورچه های کمونیست:
این موضوع در آزمایشی که آقای ادوارد ویلسون و همکارش انجام داده اند مشخص شده. این دو دانشمند، متوجه شدند که گروهی از مورچه ها (خوراک جو)، قطرات درشت شبنم یا شهد و سایر طعمه ها رو به لانه خود منتقل و در آنجا تحویل سایر افراد جمعیت می دن. در مواردی حتی مواد غذایی رو در دستگاه گوارششون ذخیره می کنند و بعد با تحریک لب پائینشون توسط مورچه های درون لانه، اون مواد رو بالا میارن. ولی در مورد اول که غذا یا آب، به تدریج تحویل سایر افراد جمعیت می شه، محققین یاد شده، با استفاده از شهد آغشته به ماده رادیو اکتیو (برای ردیابی مواد) دریافتند که وقتی مورچه های خوراک جو، شهد رادیو اکتیو را به لانه می برند، تنها بعد از 24 ساعت، حدود نصف جمعیت و پس از یک هفته، تمامی مورچه های ساکن در لانه به یک اندازه این ماده رادیواکتیو را در معده خودشون دارند. در واقع هرچقدر که همان خوراک جویان (بدون چشمداشت به حق الکشف طعمه) در معده خودشون ذخیره می کنند، به همان اندازه سایر همشهریان (ببخشید هم لانه های) اون ها هم از آن بهره مند خواهند بود. به این می گن کمونیسم واقعی...
