ملاک انتخاب گونه مناسب برای آبزی پروری
از کتاب Aquaculture ecosystems تألیف : Saleem Mustafa و Rossita Shapawi
ترجمه: علی قوام پور
انتخاب گونه ها برای آبزی پروری عمدتاً بر اساس ارزش تجاری و امکان پذیر بودن پرورش آنها صورت می گیرد.
1- نیاز بازار
این، نخستین مورد مد نظر برای انتخاب گونه است. ملاحظات بازار شامل ترجیح مصرف کننده در زمینه گونه های خاص، توان خرید مصرف کنندگان بطور عام و قیمت محصول به گونه ای است که برای پرورش دهنده دارای سود منطقی باشد. آبزی پروران به دنبال هزینه تولید پایین و در عین حال رشد سریع گونه پرورشی در شرایط اسارت می باشند.
2- تراکم پذیری
آبزی پروری مستلزم متراکم سازی آبزیان پرورشی است. بدیهی است برای آبزیان پرورشی در شرایط اسارت قلمروی مشابه آنچه در طبیعت در اختیار دارند فراهم نمی شود. گونه هایی که قادرند تراکم بالا را بدون استرس تحمل نمایند، راندمان تولید در واحد حجم آب مناسبی داشته و عملیات پرورش را نیز به خوبی تاب می آورند.
متراکم سازی، همراه با مشکلاتی همچون کاهش اکسیژن محلول و تجمع ضایعات متابولیک می باشد، اما سیستم های مدیریت تطبیقی با رفع چنین چالش هایی پرورش گونه هایی خاص را امکان پذیر می سازد. در پرورش توام چندگونه ای، تراکم بالای پرورش با ترکیبی از گونه های مختلف استرس ناشی از رقابت را کاهش می دهد.
گونه های سریع الرشد که در مدت زمان نسبتاً کوتاهی به اندازه قابل برداشت می رسند به خوراک و انرژی کمتری نیاز دارند و هزینه های مدیریتی را به حداقل می رسانند. علاوه بر این، زیر ساخت های یکسان برای پرورش چند دوره در سال با استفاده از این گونه ها میسر می گردد. چنین مزارعی تأمین کننده اشتغال مستمر و درآمد زا می باشند.
از طرفی، پرورش گونه هایی که سرعت رشد آن ها پائین است و یا به دلایل ژنتیکی رشد محدودی دارند به لحاظ اقتصادی توجیه پذیر نمی باشد.
3- عادات و نیازهای تغذیه ای
انتخاب گونه برای پرورش نیازمند اطلاعاتی در خصوص نحوه، محل و میزان تغذیه در کنار نوع خوراک گونه مورد نظر می باشد. پس از آن است که می توان برای شرایط پرورش، غذایی را فراهم نمود که فرورونده، شناور و یا غوطه ور باشد.
غذا را می توان بر اساس نیازهای تغذیه ای آبزی نسبت به ترکیباتی همچون پروتئین، چربی، کربوهیدرات، ویتامین ها و مواد معدنی و نیز ظرفیت فیزیولوژیک برای هضم و استفاده از مواد مغذی تهیه نمود.
گونه هدف می بایست در تمام مراحل پرورش در محیط محصور - مولد، لارو، مرحله جوانی، پرواری و پیش مولد - خوراک مصنوعی یا مکمل مقرون‌به‌صرفه را به آسانی مورد استفاده قرار داده و مواد مغذی جیره را در رشد و زنده مانی به کار گیرد.
4- مقاومت نسبت به نوسانات محیطی
برخی گونه های آبزی دارای سطح بالایی از تحمل نسبت به نوسانات محیطی مانند دما، شوری، اکسیژن محلول، pH و مواد معدنی موجود در آب ورودی به مخازن پرورش می باشند. این گونه ها از نظر تولید و بازده زیست توده مناسب تر هستند. عدم انطباق با نوسانات کیفی آب باعث کاهش رشد، افزایش مرگ و میر و نرخ ضعیف بازگشت سرمایه می گردد.
گونه های مهم تجاری بسیاری وجود دارند که در برابر طیف وسیعی از شرایط محیطی مقاومت کافی داشته و با سیستم های رایج تولید آبزیان - استخر، قفس و سیستم های آبراهه ای- سازگار می باشند.
5- مقاومت در مقابل بیماری
گونه های آبزی از نظر مقاومت در برابر بیماری ها متفاوت هستند. این تفاوت نه تنها بین گروه‌های اصلی آبزیان مانند ماهی و میگو دیده می شود بلکه در سطح فردی نیز وجود دارد. ماهی ها سیستم دفاعی بهتری نسبت به میگوها دارند. در واقع میگوها ایمنی ذاتی ضعیفی داشته و مثل ماهی ها واجد ایمنی اکتسابی نیستند. مقاومت ضعیف در برابر بیماری، احتمال ضرر وزیان ناشی از تلفات انبوه را افزایش داده و هزینه ایجاد سیستم های امنیت زیستی را ارتقاء می دهند.
مقاومت در برابر بیماری از اهمیت بالایی در سیستم های پرورش برخوردار است. ریسک ابتلا به بیماری با افزایش تراکم بالا می رود. از این رو بدون توانایی و قابلیت ذاتی آبزیان پرورشی برای مقابله با بیماری، تلفات حادث شده و منجر به بروز خسارات اقتصادی خواهد گردید. بیماری ها از چالش های مهم سیستم های آبزی پروری محسوب و به دو دسته عفونی (باکتریایی، ویروسی، انگلی) و غیر عفونی (محیطی، ژنتیکی یا تغذیه ای) تقسیم می شوند. حفظ سلامت آبزیان پرورشی و سیستم ایمنی قوی می تواند توان آن ها را در مبارزه با بیماری های عفونی افزایش دهد. از طرفی، در مورد بیماری های غیر عفونی می توان بر راه های ذیل تمرکز کرد:
ناهنجاری های ژنتیکی را می توان با اتخاذ استراتژی مناسب اصلاح نژاد که اثرات والدینی و همخونی را کنترل نموده و تنوع درون گونه ای را حفظ می کند به حداقل رساند. همچنین جیره متعادل مشکلات سوء تغذیه را کنترل می کند. به علاوه آب با کیفیت مطلوب، محیط کشت مناسبی را فراهم و احتمال ابتلا به بیماری ها را کاهش می دهد.
6- تکثیر در شرایط محصور
تکثیر بسیاری از آبزیان در محیط محصور مشکل است با این حال، برای تأمین منبع قابل اعتماد لارو برای آبزی پروری، می بایست به این قابلیت (و نه تأمین مولد از ذخایر وحشی) دست یافت. برخی از گونه ها در رودخانه ها تولید مثل می کنند اما وقتی در مخازن کارگاه های تکثیر قرار داده می شوند این قابلیت را از دست می دهند. از این رو برای القای تخمریزی در آن ها از هورمون های غدد جنسی استفاده می شود. در میگوها نیز مجموعه غده سینوسی اندام X در شرایط اسارت با ترشح هورمون بازدارنده رسیدگی تخمدان در بلوغ غدد جنسی اختلال ایجاد می نماید. در این زمینه و برای القای تخم ریزی میگو در هچری ها، به صورت یک جانبه، ساقه چشمی میگوهای ماده قطع می شود.
گونه هایی که در برابر تکثیر در شرایط طبیعی مقاومت نمایند مناسب آبزی پروری نیستند. البته تنها القای تخم ریزی برای اطمینان از تامین لارو برای آبزی پروری کافی نیست. تخم و لارو تولید شده می بایست از کیفیت بالایی برخوردار بوده و به خوبی رشد نماید و یا به مرحله ای تبدیل شود که بتوان از آن ها برای پرورش تا اندازه قابل برداشت استفاده نمود.
